Het bestuurs(proces)recht is primair in de Algemene wet bestuursrecht neergelegd en geeft enerzijds de spelregels voor besluitvorming door de overheid (bijvoorbeeld bij vergunningverlening of het opleggen van een handhavingsbesluit), anderzijds de spelregels voor bezwaar en beroep. Het eerste is van belang voor de rechtmatigheidstoets, het tweede voor het geval betrokkene het niet eens is met het resultaat van de besluitvorming. Los van de inhoudelijke toets van een overheidsbesluit, staat of valt alles bij de algemene normen ten aanzien van besluitvorming en rechtsbescherming. Met name de termijnen voor het indienen van zienswijzen, het maken van bezwaar of voor het instellen van beroep.

Het zogenaamde omgevingsrecht is grotendeels neergelegd in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de Wet ruimtelijke ordening (Wro). De ordening van de ruimte vindt hoofdzakelijk plaats middels vaststelling van gemeentelijke bestemmingsplannen en voor projecten die in de fysieke leefomgeving ingrijpen is omgevingsvergunning vereist op grond van de Wabo. Denk aan vergunning om te bouwen, om van een bestemmingsplan af te wijken, om een monument te wijzigen en om een bedrijf (inrichting) op te richten. Overigens valt het gros van de bedrijven onder de algemene milieuregels van het zogenaamde Activiteitenbesluit.

Het milieurecht was voorheen primair neergelegd in de Wet milieubeheer, maar is grotendeels overgeheveld naar de Wabo en aanverwante regelgeving, zoals het Bor en het Mor. Voor vergunningplichtige inrichtingen speelt met name de vraag welke eisen aan de vergunning verbonden mogen worden ter bescherming van het milieu. Deze eisen worden hoofdzakelijk ingevuld door het begrip 'Beste Beschikbare Technieken'  (BBT) en de zogenaamde BBT-conclusies in Europese BREF's.

Tegenwoordig moeten bedrijven aan strenge normen voldoen ter voorkoming van bodemverontreiniging, hetzij op basis van het Activiteitenbesluit, hetzij op grond van de 'milieuvergunning'. Deze normen zijn ontleend aan de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB) die als uitgangspunt neemt dat het risico op bodemverontreiniging verwaarloosbaar moet zijn. Afhankelijk van de voorgenomen activiteiten moeten preventieve maatregelen getroffen worden, zoals vloeistofdichte vloeren, lekbakken etc. Voor historische gevallen van bodemverontreiniging geldt onder omstandigheden een saneringsplicht op grond van de Wet bodembescherming. Uitgangspunt hierbij is dat functiegericht wordt gesaneerd, dat wil zeggen dat de bodem geschikt wordt gemaakt voor de beoogde functie. Dit betekent dat zoms kan worden volstaan met beheersmaatregelen, zoals monitoring.

Elke werkgever is verplicht de gezondheid en veiligheid van zijn werknemers tijdens het werk te borgen. De hoofdregels vinden we terug in de Arbeidsomstandighedenwet, de meer gedetailleerde regels met name in het Arbeidsomstandighedenbesluit. De verplichtingen voor de werkgever gaan ver en de sancties bij overtreding zijn streng. Naleving wordt primair bestuursrechtelijk gehandhaafd middels bestuurlijke boetes, maar zeer ernstige overtredingen worden strafrechtelijk gehandhaafd. Compliance is dus van groot belang.

Het afvalstoffenrecht is van groot en toenemend belang voor het bedrijfsleven, niet alleen voor de afvalverwerkende industrie, maar ook bedrijven die afvalstoffen produceren. De normen vinden we hoofdzakelijk terug in de Wet milieubeheer die op zijn beurt grotendeels is geënt op Europese richtlijnen, zoals de Kaderrichtlijn afvalstoffen. Afvalstoffen staan onder strenge controle, maar de regelgeving (en de rechtspraak) biedt in toenemende mate mogelijkheden om (de grondstoffen in) afvalstoffen opnieuw nuttig toe te passen in de economie en daarmee schaarse grondstoffen te behouden (denk aan bijproducten en einde-afvalfase). Dat biedt opportunities maar de regelgeving is complex. Alleen al de definitie van 'afvalstoffen' geeft aanleiding tot een constante stroom van rechtspraak. Onder meer in het kader van de zogenaamde Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen (EVOA). Waakzaamheid is dus geboden.

Toezicht & handhaving zijn het sluitstuk van de regels die de overheid stelt om het (economisch) verkeer in goede banen te leiden. Ik doel dan op bestuursrechtelijk toezicht en handhaving van de regels anders dan strafrechtelijke handhaving door het Openbaar Ministerie. Zowel toezicht als handhaving zijn hoofdzakelijk genormeerd in de Algemene wet bestuursrecht, maar hiernaast nader ingevuld door een constante stroom rechtspraak. Welke eisen gelden ten aanzien van onderzoek, motivering, bewijslast etc.? En wanneer is een opgelegd sanctie onevenredig? Is naming & shaming geoorloofd? Aan de overheid worden ook (of juist) hier strenge eisen gesteld, maar het belang bij handhaving van de normen staat buiten kijf.